بازار سرمایه دو بخش اصلی دارد؛ بازار بدهی و بازار سهام. این نکته در ایران مورد دقت قرار نگرفته است که اساسا بازار سهام هیچ نقشی در تأمین مالی تولید نه در ایران و نه در هیچ کشور دیگری در دنیا ندارد و آن چیزی که در دنیا ادعا می‌شود که به تأمین مالی کمک می‌کند، بازار بدهی است که البته در کشور ما رونق چندانی ندارد. البته این حرف به معنای تجویز بازار بدهی نیست. پس آنجا که گفته می‌شود بازار سرمایه به تولید کمک می‌کند، منظورشان بازار بدهی است نه بازار سهام.

به‌طور کلی برای بازار سرمایه در اقتصاد سه کارکرد را تعریف کرده‌اند که عبارتند از: تأمین مالی، مدیریت ریسک (انتقال ریسک به دیگران) و تولید اطلاعات که مثل آینه اقتصاد عمل می‌کند و می‌تواند اطلاعات تولید کند.

کشورهای مختلف از حیث رابطه‌شان با بازار سرمایه به دو بخش کلی تقسیم می‌شوند:

کشورهایی که تأمین مالی‌شان بانک‌محور است و بانک‌ها نقش کلیدی در تأمین مالی تولید ایفا می‌کنند مثل آلمان، پرتغال، ایرلند، ایتالیا، اتریش، یونان و ژاپن.

دسته دوم کشورهایی که نقش اصلی را در تأمین مالی‌شان، بازار سرمایه ایفا می‌کند مثل آمریکا، انگلیس، فنلاند، بلژیک، دانمارک، فرانسه، هلند و سوئد که عمدتا کشورهای آنگولاساکسون را شامل می‌‌شود. لذا این تصور که کشورها الزاما باید از راه بازار سرمایه تأمین مالی کنند، تصور غلطی است.

در کشورهایی که بازار سرمایه نقش محوری را در تأمین مالی دارد، این بازار بدهی است که نقش عمده را در تأمین مالی دارد. مثلا در آمریکا ٩٠ درصد تأمین مالی شرکت‌های بخش خصوصی، از طریق بازار بدهی انجام می‌شود؛ بازار بدهی متشکلی که شرکت‌ها امکان فروش اوراق بدهی دارند و از این طریق تأمین مالی می‌کنند. بنابراین تفاوت با حالت بانک‌محور این است که در کشورهای بانک‌محور، شرکت برای تأمین مالی به بانک مراجعه کرده و تقاضای اعتبارات و وام می‌کند ولی در کشورهای بازار سرمایه محور، شرکت‌ها در بازار بدهی به‌صورت مستقیم اوراق منتشر می‌کنند.

حجم بدهی آمریکا در سال ٢٠١٩، ۴۵ هزار میلیارد دلار است در حالی که GDP این کشور در این سال، ٢٠ هزار میلیارد دلار است. از این ۴۵ هزار میلیارد، ١٠ هزار آن مربوط به تأمین مالی شرکت‌هاست، ١٣ هزار آن مربوط به تأمین مالی بخش مسکن و ١۴ هزار میلیارد دلار مربوط به تأمین مالی دولت می‌باشد. اگر این آمارها را با عملکرد ایران در سال ١٣٩٧ مقایسه کنید می‌بینید که سهم بازار پول بیش از ٩١ درصد از تأمین مالی است، سهم بازار سرمایه ۶.٢ درصد است که عمدتا مربوط به انتشار اوراق بدهی دولت است و سهم سرمایه‌گذاری خارجی ٢.۵ درصد است. بنابراین ملاحظه می‌کنید که اساسا تأمین مالی در ایران توسط بازار سرمایه بسیار ناچیز است و بازار سهام که ذیل آن است، اساسا ربطی با تأمین مالی ندارد.


✍️ احسان ولدان