در بخش قبلی، پالایشگاه‌های خرد به‌عنوان نمونه‌ای از شیوه تولید مردمی معرفی شد. در این بخش نیز نمونه‌ای دیگر معرفی می‌شود که اگرچه در نگاه اول عجیب به نظر می‌رسد، اما ظرفیتی بزرگ و در دسترس است.

وقتی سخن از خودروسازی به میان می‌آید، اولین تصویری که در ذهن بسیاری از ایرانیان نقش می‌بندد، پرایدهای تصادفی است که در حاشیه جاده‌ها توسط پلیس به نمایش گذاشته شده‌اند. اما باید دانست از سال ۱۳۴۸ که برادران خیامی خط تولید پیکان را از شرکت ورشکسته انگلیسی خریداری کردند، استراتژی صنعت خودروی ایران بر محور «هر ایرانی یک پیکان» و تولید برای مصرف داخلی بنا نهاده شد؛ یعنی مونتاژ به جای طراحی و نوآوری.

با چنین استراتژی‌ای، نمی‌توان انتظار داشت خودروهای ملی باکیفیت و رقابتی در سطح جهانی تولید شوند. هدف صرفاً مونتاژ و عرضه داخلی بوده، و نتیجه آن نیز شکل‌گیری شرکت‌های رانتی مانند ایران‌خودرو و سایپا است که با بهره‌مندی از انحصار و حمایت دولتی، با بدهی‌های گسترده، نماد خودروسازی ملی شده‌اند.

گرچه در اواخر دهه ۱۳۸۰ تلاش‌هایی برای اصلاح این روند انجام شد، اما این راهکارها نیز به تولید انبوه وابسته بودند و تحت تأثیر تحریم‌های ظالمانه، به نتیجه نرسیدند.

راهکار جهش تولید در صنعت خودرو، راه‌اندازی «راسته‌های خودروسازی» است. یعنی همان تعمیرگاه‌هایی که در حاشیه شهرها فعالیت می‌کنند، باید به سمت تولید خودرو حرکت کنند.

خودروهایی که توسط این بنگاه‌های کوچک تولید می‌شوند، از محصولات فعلی مانند پراید، سمند و پژو، کیفیت پایین‌تری نخواهند داشت. حتی از نظر نوآوری، بهینه‌سازی و سرعت عملکرد، بسیار چابک‌تر و کارآمدتر خواهند بود.

مانع اصلی این تحول، عدم اجازه برای پلاک شدن این خودروها توسط نیروی انتظامی و انحصار موجود در صنعت خودروسازی است که حتی به قطعه‌سازان اجازه تأمین نیازهای این واحدهای کوچک را نمی‌دهند. بنابراین، کلید اصلی تحول، رفع انحصار از صنعت خودرو است.

در کشور ما، دانشکده‌های متعدد تخصصی در حوزه خودرو وجود دارد که حتی نمونه‌هایی از خودروهای هیبریدی و پیشرفته طراحی کرده‌اند. در صورت رفع موانع قانونی و امکان ثبت رسمی، این دانشکده‌ها می‌توانند به مراکز تحقیق، توسعه و تولید تبدیل شوند.

امروزه در کشورهای مختلف، نمونه‌های موفقی از بنگاه‌های خرد خودروسازی در مرز دانش فعالیت دارند. از نظر بازار نیز، کشورهای همسایه و حتی کشورهای اروپایی و آمریکایی، نیازمند خودروهای ارزان‌قیمت هستند و چین و کره جنوبی نیز در حال توسعه این بازار هستند.

صنعت خودرو، ویترین صنعت هر کشور است. اگر این صنعت متحول شود، زنجیره‌ای از واحدهای تولیدی فعال خواهند شد که به رشد اقتصادی و اشتغال منجر می‌شود.


✍️ دکتر علی سعیدی