نیلی که طی ۳ دهه اخیر، مبلّغ هضم ایران در هژمونی جهانی و اجرای سیاست‌های بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول برای رسیدن به رشد و توسعه اقتصادی بود، اکنون تغییر کانال داده و وارد توصیه‌های سیاسی به مقامات کشور شده و شیپور تسلیم و ذلت را می‌دمد. نیلی با طرح اتهامات بی‌اساس به سیاست‌های کلان کشورمان مدعی شده که جمهوری اسلامی ایران به اشتباه خود را «پرچم‌دار ظلم‌ستیزی» می‌داند و با قدرت‌های بزرگ سر جنگ دارد و همین رویکرد، مانع توسعه ایران شده است.

▫️مسعود نیلی مدعی شده که اگر رژیم صهیونیستی مجدداً به ایران حمله کند حتماً ناشی از سیاست‌های جمهوری اسلامی است که «بر طبل مبارزه بیرونی محکم‌تر می‌نوازد» و «هل من مبارزِ بی‌پرواتری» را فریاد می‌زند و موجب «تحریک دشمن درنده‌خو» می‌شود. عجیب است که مسعود نیلی تا این حد برای سفیدشویی رژیم صهیونیستی دست به قلم برده و به جای محکوم کردن تجاوز نتانیاهو به ایران، سیاست‌های کلان ایران را عامل تحریک اسرائیل و مسبب اصلی جنگ می‌داند.

▫️تحلیل مسعود نیلی را باید تا حد زیادی ساده‌انگارانه و دور از واقعیت‌های روابط بین‌الملل دانست:

✔️نیلی در نظر نمی‌گیرد که روابط بین‌الملل بر اساس قدرت، منافع ملی و تهدیدات امنیتی شکل می‌گیرد. صرفاً دعوت به دوستی و همکاری، رقابت‌ها و تهدیدات واقعی علیه ایران را نادیده می‌گیرد. او همچنین ساده‌انگارانه گمان می‌کند کاهش دشمنان خارجی در اختیار ایران است؛ درحالی که باید ریشه‌ی بسیاری از دشمنی‌های غرب با ایران را در سیاست‌ها و اتحادهای خارجی دید.

✔️دومین مشکل تحلیل نیلی، اتکای نادرست به مدل‌های غربی است. رویکرد جامعه‌محور در ادبیات او بیشتر برگرفته از مدل‌های لیبرال غربی است که با شرایط خاص ایران هم‌خوانی ندارد. او استقلال را وابستگی متقابل می‌داند و چین را به‌عنوان یک الگو معرفی می‌کند، اما به تفاوت میان ابعاد، جمعیت و اندازه‌ی اقتصاد ایران و چین توجه ندارد. اساساً میان کشوری با مختصات ایران و کشوری مانند آمریکا، وابستگی متقابل بی‌معناست.

✔️سومین ایراد اساسی تحلیل نیلی آن است که گمان می‌کند صرفاً با حسن نیت ما و ابراز آن، صلح حاصل می‌شود. او پیرو همان دیدگاهی است که دنیای فردا را دنیای گفتمان‌ها و نه موشک‌ها می‌دانست. در حالی‌که بازدارندگی کنونی و التماس آتش‌بس توسط طرف غربی نه با گفتمان بلکه با قدرت موشک به‌دست آمده است. امروز هر عاقلی انسجام داخلی را پیش‌نیاز مقابله با تهدیدات خارجی می‌داند. در چنین شرایطی عجیب است که مسعود نیلی در اولین یادداشت پس از آتش‌بس خود، تلاش کرده یک دو‌قطبی ایجاد کند و جامعه و سیاسیون را بر اساس آن به دو قسمت تقسیم کند. کاری که خلاف انسجام داخلی و امنیت ملی است.


✍️ شهاب اسفندیاری